تصحیح و تعلیق مثنوی طبّی زینت الطب حاذق تبریزی (نیمه نخست)

شعر فارسی انواع و قوالب متعددی را آزموده است. یکی از انواع ادبی که در شعر فارسی از بسامد بالایی نیز برخوردار است نوع تعلیمی ست که در دو شاخه علمی و اخلاقی-عرفانی آثار زیادی را به خود اختصاص داده است. کتاب زینه الطب سروده حکیم کمنشانی به اسم میرزا کاظم بن محمد امین تبریزی متخلص به حاذق است که در حدود سیصد سال پیش فراهم شده و از معدود آثار پزشکی قدیم است که مانند دانشنامه میسری به نظم درآمده و جزو ادبیات تعلیمیِ علمی است. از احوال و آثار نویسنده اطّلاع زیادی در دست نیست، جز آن که ناظم این کتاب، پزشکی صاحب تجربه بوده که در خاندانی پزشک تربیت یافته بود و کتاب زینه الطب را در قالب مثنوی و در بحر متقارب و در حجمی نزدیک به 1510 بیت سروده است. حاذق تبریزی این کتاب را در بیست سالگی و در طول سه سال منظوم کرده و در سال 1115 ه.ق به پایان رسانده است. کتاب در دو فن یعنی طبّ نظری و عملی و ادویّه مفرده و مرکّبه منظوم شده و هر کدام نیز به مقالات و فصول و باب های متعددی تقسیم شده و به اختصار غالب بیماری ها و روش و دستور درمانشان بیان شده است. از این کتاب چند نسخه به دست ما رسیده که پایان نامه حاضر تصحیح انتقادی نیمه اوّل آن کتاب است. تصحیح حاضر بر اساس سه نسخه خطی موجود درکتابخانه های ایران، یعنی کتابخانه آیت الله مرعشی قم، کتابخانه دانشگاه تهران و کتابخانه ملّی تبریز به شیوه التقاطی و تلفیقی انجام یافته و با مقدماتی در معرفی کتاب و نویسنده و نسخه ها و تعلیقاتی در شرح و توضیح واژگان و اصطلاحات پزشکی و دارویی و دشوار و دیگر فرهنگ ها و فهرست های لازم همراه شده است. کلمات کلیدی: طبّ سنّتی، ادبیات تعلیمی، منظومه طبی، زینه الطب، حاذق تبریزی